Badania pozostałości środków ochrony roślin w pyłku pszczelim oraz weryfikacja zagrożeń dla pszczół wynikających z ich stosowania

Zmiany te nie pozostały bez wpływu na środowisko naturalne i co ważne, w tym również na organizmy pożyteczne, do których należą owady zapylające, m. in. powszechnie znana pszczoła miodna (Apis mellifera L.). Znaczenie pszczół jest ogromne, bowiem według szacunków ekspertów z ONZ zapylają one aż 70 ze 100 najważniejszych roślin uprawnych, zapewniających ludzkości łącznie ok. 90% żywności, dlatego też ocena ryzyka zagrożeń dla tych owadów jest obecnie jednym z najszybciej rozwijających się obszarów badań. W obliczu potencjalnych zagrożeń dla pszczół wynikających z produkcji rolniczej, coraz ważniejszą rolę odgrywają badania DPL (Dobrej Praktyki Laboratoryjnej) w odniesieniu do pozostałości substancji aktywnych zawartych w pyłku pszczelim, jak również w miodzie.

 

GŁÓWNE ZADANIA DOBREJ PRAKTYKI LABORATORYJNEJ (DPL)

Głównym celem badań DPL jest sprawdzenie, czy stosowane środki ochrony roślin nie są szkodliwe zarówno dla ludzi, jak i dla środowiska. Dzięki badaniom DPL istnieje możliwość dostarczenia rzetelnych i wiarygodnych informacji, niezbędnych do zarejestrowania środków ochrony roślin. System stosowania Dobrej Praktyki Laboratoryjnej wprowadzany jest przede wszystkim w państwach członkowskich Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)⁽¹⁾, jednak dzięki temu, że wdrażają go też inne kraje spoza OECD, ma już zasięg globalny. W Unii Europejskiej Dyrektywa 2004/10/WE z dnia 11 lutego 2004 r. zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do wdrożenia zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej w badaniach substancji i mieszanin dla oceny ryzyka ich stosowania. Dotyczy ona harmonizacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do stosowania zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej oraz do weryfikacji jej stosowania na potrzeby badań substancji chemicznych. Wdrożenie tej dyrektywy w Polsce reguluje Ustawa z dn. 25 lutego 2011 r., która określa zasady, jakie powinny być spełnione przez jednostki prowadzące badania substancji i mieszanin. Jeżeli substancja, bądź mieszanina była przebadana zgodnie z zasadami DPL określonymi w dyrektywie, powinna być zaakceptowana także przez inne kraje członkowskie, a wprowadzenie jej na rynek nie może być ograniczone. Odbywa się to według zasady „jedna substancja – jedno badanie”.

 

RODZAJE BADAŃ DPL Z WYKORZYSTANIEM PSZCZÓŁ

W zależności od celu badania, można przeanalizować skutki narażenia pszczół oraz innych gatunków owadów zapylających na znane stężenie pestycydu, bądź też sprawdzić pozostałości pestycydów w pyłku i nektarze pochodzącym z upraw traktowanych danym środkiem. Wyróżnia się kilka rodzajów badań dotyczących wpływu substancji czynnych na pszczoły:

• Badania laboratoryjne – badania prowadzone w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych pozwalające ocenić toksyczność określonych substancji czynnych dla pojedynczych osobników pszczoły miodnej;
• Badania półterenowe – badania, w których kolonie pszczół zostają zamknięte w szczelnie ogrodzonych siatką tunelach. Badania te odzwierciedlają rzeczywiste narażenie pszczół na działanie pestycydów, a także umożliwiają sprawdzenie pozostałości pestycydów w pyłku i nektarze;
• Badania terenowe – najlepiej odzwierciedlają rzeczywiste warunki i narażenie, są też jednak najbardziej skomplikowane pod względem rozmiaru, zakresu, a także ryzyka migracji pszczół na inne sąsiadujące uprawy. W ramach tego rodzaju badań ule z pszczołami umieszczane są przy polach, na których rośliny są traktowane badanym środkiem.

 

JAK PRZEBIEGA BADANIE NA POZOSTAŁOŚCI W MIODZIE WYKONYWANE PRZEZ SGS?

SGS Polska Sp. z o. o. jest jednostką uprawnioną do prowadzenia tego rodzaju badań zarówno na etapie polowym, jak również analitycznym. Jest też jednym z podmiotów realizujących badania mające na celu zbadanie pozostałości substancji czynnych w miodzie, jak również wpływu tych substancji na zdrowotność i kondycję pszczół. Doświadczenia w ramach tych badań zakładane są w specjalnie przygotowanych do tego tunelach. Wewnątrz tych tuneli ustawiane są ule z pszczołami, a także tworzone są określonych wymiarów poletka, na których wysiewne są atrakcyjne dla pszczół, wysoce miododajne gatunki roślin, np. facelię błękitną (Phacelia tenacetifolia Benth.). Przed umieszczeniem uli wewnątrz tuneli przeprowadza się określoną liczbę aplikacji z zastosowaniem środków zawierających konkretne substancje czynne. Prowadzenie doświadczeń w takich warunkach daje pewność, że pszczoły będą korzystać wyłącznie z obszarów poddanych działaniu określonych pestycydów. Badania te obejmują zazwyczaj okres wystawienia pszczół na działanie danego pestycydu w tunelu, a także okres obserwacji, w trakcie którego pszczoły mogą swobodnie żerować i zbierać pyłek. Długość tego okresu bardzo ściśle zależy od długości okresu kwitnienia zastosowanych w doświadczeniach gatunków roślin. Po upływie niezbędnego dla pszczół czasu do wytworzenia dojrzałego miodu, pobierane są jego próbki. W następnej kolejności próbki te są przekazywane do laboratorium, gdzie dokonywana jest ich analiza fizykochemiczna pod kątem pozostałości poszczególnych substancji czynnych. Ostateczne wyniki z przeprowadzonych w laboratorium analiz służą później jako wiarygodne źródło dla wytycznych, które umieszczane są na etykietach wprowadzanych do obrotu środków ochrony roślin. Wytyczne te umożliwiają zminimalizowanie wszelkich potencjalnych zagrożeń wynikających z użytkowania tych produktów i pozostawienie na rynku wyłącznie asortymentu bezpiecznego dla organizmów pożytecznych, jakimi z całą pewnością są pszczoły. Dają również pewność bezpieczeństwa dla konsumentów miodu.

 

Krzysztof Kołątaj, Paulina Grzeczka - eksperci branży Health and Nutrition SGS Polska

_____________________________________________

⁽¹⁾  1981r. Rada OECD zaleca formalne stosowanie zasad DPL swoim krajom członkowskim