Czego szukasz?

Mykotoksyny – narastające zagrożenia w paszach

24 Mar 2021
Mykotoksyny w paszach

Problem występowania w paszach mykotoksyn i skarmiania nimi zwierząt jest poważny. Obecność substancji toksycznych w paszach niesie realne zagrożenie dla zdrowia i życia zarówno zwierząt, jak i ludzi.

Mykotoksyny (mikotoksyny): (mycos” – grzyb, łac. „toxicum” – trucizna) – toksyny wytwarzane przez niektóre gatunki grzybów (pleśni) z rodzajów: Aspergillus, Penicillium, Fusarium, Rhizoctonia, Claviceps i Stachybotrys.  

Optymalna temperatura, w jakiej tworzą się mykotoksyny, oscyluje w granicach 20-25 °C. Substancje te znajdziemy m.in. w produktach spożywczych i paszach (w tym w ziarnie kukurydzy, kiszonkach, śrucie zbożowej i sojowej).

Zdolność do ich wytwarzania jest naturalną i dość często występującą cechą. Ich szkodliwe działanie względem organizmów żywych ujawnia się już w niewielkich stężeniach, czyli na poziomie około jednego miligrama w kilogramie ziarna zbóż, przetworów zbożowych, pasz i innych produktów.

Mykotoksyny mogą być wytwarzane przez grzyby pleśniowe w trakcie wegetacji roślin na polu, podczas zbioru oraz w trakcie ich transportu i przechowywania.

 

RODZAJE MYKOTOKSYN (MIKOTOKSYN)

Wśród najbardziej istotnych toksyn produkowanych przez grzyby wyróżnić możemy:

  • alfatoksyny,
  • ochratoksynęA,
  • deoksyniwalenol
  • zearalenon

Aflatoksyny podzielono na grupę B (z ang. blue, od koloru na jaki fluoryzują w świetle UV) oraz G (z ang. green). Alfatoksyny są toksynami najczęściej występującymi w środowisku. Jednocześnie charakteryzują się one największą toksycznością. Wyróżniamy także dwa metabolity: M1 i M2, które powstają w wyniku przemian alfatoksyn B1 i B2. Metabolity te produkowane są przez grzyby z rodzaju Aspergillus, w tym Aspergillus flavus, Aspargillus parasiticus itp. Mikotoksyny te występują powszechnie w ziarnach zbóż, kukurydzy czy orzeszkach arachidowych. Szczególnie wrażliwa na powstawanie alfatoksyn jest kukurydza, w której toksyny mogą powstawać jeszcze, kiedy rośliny są żywe. Wykazują one silne działanie neurotoksyczne, pulmonotoksyczne czy gastroenterotoksyczne, są kancerogenne, mutagenne, teratogenne oraz genotoksyczne.

Ochraktoksyny – są produktami przemiany materii takich grzybów jak: Aspergillus czy Penicillum. Ochratoksyny powszechnie występują w zbożach np. takich jak: jęczmień, pszenica, owies czy kukurydza. Najbardziej popularną jest ochratoksyna A. Po spożyciu ochratoksyna A gromadzi się w wątrobie, krwi, a także tkankach mięśniowej i tłuszczowej, poprzez krew dociera także do jaj (przede wszystkim do żółtka). Szkodliwe działanie ochratoksyny A związane jest przede wszystkim z uszkodzeniami nefronów i nerek. Prowadzi do uszkodzenia wątroby, tworzenia wolnych rodników czy peroksydacji lipidów. Powoduje również obniżenie odporności immunologicznej, zmniejszenie narządów wewnętrznych, apatię, biegunki czy ogólne wyczerpanie organizmu.

Deoksyniwalenol – występuje w zbożach. Toksyna ta jest głównie produkowana przez grzyby z rodzaju Fusarium graminearuma oraz w niektórych rejonach przez Fusarium culmorum. Jej działanie dotyczy głównie schorzeń układu pokarmowego, w tym także wymiotów i biegunek. Może ona także prowadzić do chorób nerek, krwawienia do światła przewodu pokarmowego, chorób płuc czy powiększenia pęcherzyka żółciowego. Deoksyniwalenol po spożyciu dostaje się także do mózgu, gdzie działa na receptory dopaminowe.
Może ona współistnieć z inną toksyną – zearalenonem (obie wytwarzane są przez te same grzyby). Do najczęstszych objawów występujących przy zatruciu tą toksyną obserwuje się częściową lub całkowitą utratę apetytu. Do innych objawów zaliczyć możemy: zmiany w błonie śluzowej układu pokarmowego, wymioty, biegunki (w tym krwawe) a także bolesność jamy brzusznej.

Zearalenon pojawia się głównie na kukurydzy, a także innych zbożach, sianie i kiszonkach. Za jej wytwarzanie odpowiedzialne są F. graminearum, F. culmorum czy F. sporotrichiodes.

Może wywoływać hiperestrogenizm. Zearalenon pomimo braku ostrej toksyczności wykazuje działanie wybitnie estrogenne i anaboliczne, powodując w ten sposób zaburzenia gospodarki hormonalnej.

Mykotoksyny, które występują w paszach, można podzielić na te, które atakują rośliny podczas uprawy, wytwarzane przez grzyby z rodzaju Fusarium patogenne dla zbóż i pasz (porażają kłosy zbóż i kolby kukurydzy) oraz na atakujące produkty roślinne podczas przechowywania i obróbki technologicznej wytwarzane przez grzyby z rodzaju Aspergillus i Penicillum.

Najbardziej podatne na porażenie pleśnią oraz stanowiące podstawowy surowiec produkcji pasz są ziarna zbóż. Grzyby rozwijające się na produktach zbożowych mają bardzo silne działanie toksyczne na zwierzęta i ludzi. Wiele metabolitów pleśni posiada zdolność do kumulowania się w produktach zwierzęcych, takich jak mleko, mięso i jaja (Aflatoksyna B1).

Wrażliwość zwierząt na mykotoksyny uzależniona jest od gatunku, wieku i płci. Najbardziej wrażliwa na działanie mykotoksyn jest trzoda chlewna, następnie drób, najbardziej odporne są przeżuwacze. Spożycie zakażonej paszy oraz kontakt z zarodnikami może stać się przyczyną groźnych zatruć zwanych mykotoksykozami. Zatrucia zwierząt mykotoskynami mogą prowadzić do: ograniczenia pobrania paszy, a co za tym idzie obniżenia przyrostów masy ciała; zatruć pokarmowych (biegunki, wymioty); spadku odporności; zaburzeń płodności; uszkodzeń narządów wewnętrznych; a w przypadku ostrych mykotoksykoz nawet do śmierci zwierzęcia.

 

ELIMINACJA MYKOTOKSYN

W celu zminimalizowania zawartości mykotoksyn w ziarnach zbóż należy przeciwdziałać skutkom występowania toksyn w zbożu poprzez np. dobór bardziej odpornych odmian zbóż, zapewnienie właściwego stanowiska upraw i ochronę fitosanitarną, stosowanie odpowiedniego sprzętu, dosuszanie ziaren, przechowywanie w odpowiednich warunkach (temperatura, wilgotność), itp.

Inne stosowane metody to np. stosowanie detoksykantów. Są to substancje o właściwościach sorpcyjnych, które wiążą mykotoksyny, a następnie są wydalane bez szkody dla organizmu. Inne stosowane to metody dekontaminacji (organiczne i nieorganiczne substancje wiążące). W metodach chemicznych wykorzystuje się różne związki chemiczne w celu dezaktywacji, absorpcji lub wyparcia mykotoksyn z pasz, np. amoniak, podchloryn sodu, nadtlenek wodoru, które jednak mogą tworzyć toksyczne pozostałości lub zmieniać cechy organoleptyczne oraz wartości odżywczej oczyszczanych pasz. Do adsorbentów, które absorbują toksyny bezpośrednio w paszy lub przewodzie pokarmowym zwierząt, w wyniku czego toksyny nie wchłaniają się do krwioobiegu, są np. kaolin, węgiel aktywny, glinki. Jednak ich wadą jest jednoczesne wiązanie witamin, mikro i makroelementów.

W metodach biologicznych mają zastosowanie preparaty zawierające żywe mikroorganizmy: grzyby lub bakterie. Są one biodegradowalne i nie kumulują się w środowisku naturalnym.

 

REASUMUJĄC

Problem występowania w paszach mykotoksyn i skarmiania nimi zwierząt jest poważny. Obecność substancji toksycznych w paszach niesie realne zagrożenie dla zdrowia i życia zarówno zwierząt, jak i ludzi. Nie należy skarmiać paszami z wykazanym przekroczeniem dopuszczalnych norm mykotoksyn. Pasze zainfekowane mykotoksynami stanowią dla hodowców zwierząt przyczynę dużych strat ekonomicznych.Koncerny produkujące pasze dla zwierząt, w zakupionym surowcu zbożowym zawsze powinny oznaczać zawartość mykotoksyn w ziarnie. Najwyższe dopuszczalne poziomy powinny być określone na możliwie rygorystycznym poziomie, który jest rozsądnie osiągalny przy zastosowaniu dobrej praktyki rolniczej.

 

Edyta Baranowska, ekspert SGS Polska z branży Health & Nutrition

 

Bibliografia:

  1. Mikotoksyny, e-biotechnoligia.pl, autor: Anna Kurcek
  2. Ryzyko skarmiania pasz z mikotoksynami, Bartosz Korytkowski, Ogólnopolski Informator Drobiarski, Lut 1, 2021, Higiena i żywienie
  3. Mykotoksyny w paszach TimacAgro, 28.10
  4. Niebezpieczne mikotoksyny - na co powinniśmy zwracać uwagę? Halina Abramowicz, Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach
  5. Mykotoksyny – zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Część 2. Mykotoksyny zamaskowane – powstawanie, występowanie w żywności i paszach, metody identyfikacji i eliminacji mykotoksyn, prawodawstwo dotyczące mykotoksyn, Wiesław Barabasz, Anna Pikulicka, Katedra Mikrobiologii, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Instytut Nauk Technicznych, Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu

Zapraszamy do zapoznania się z ofertą szkoleń otwartych Akademii SGS

GMP+, GMO Controlled, VLOG wymagania prawne oraz HACCP (częściowo w aspekcie standardów ISO 22000, GMP+, QS, FAMI-QS, VLOG)

Wymagania GMP+, GMO CONTROLLED, VLOG

Skontaktuj się z nami

  • SGS Poland Sp. z o.o.

Al. Jerozolimskie 146A,

, 02-305,

Warszawa,

Polska