Nazwa środka spożywczego – wyzwania i możliwości

Rodzaje nazw

Wyróżniamy dwa rodzaje nazwy określane jako nazwa tzw. fantazyjna/marketingowa oraz nazwa przewidziana w przepisach/zwyczajowa/opisowa. Nazwa fantazyjna/marketingowa to zazwyczaj nazwa na froncie opakowania, którą konsument widzi jako pierwszą, mająca na celu wyróżnić produkt i przykuć uwagę konsumenta. Jej użycie jest dobrowolne i mamy tu pewną dowolność jej tworzenia. Należy jednak mieć na uwadze, że informacje w tej nazwie, jak w przypadku całego oznakowania produktu, nie mogą wprowadzać w błąd oraz nie mogą być sprzeczne z podanymi w nazwie przewidzianej w przepisach/zwyczajowej/opisowej. Skupmy się zatem na tym drugim rodzaju nazwy.

Przepisowo, czyli jak?

Zgodnie z Rozporządzeniem 1169/2011 nazwa środka spożywczego jest informacją obowiązkową. Ma ona w sposób rzetelny i jasny zapoznać konsumenta z rodzajem i charakterystyką produktu. Stanowi ją nazwa przewidziana w przepisach. W przypadku braku takiej nazwy, nazwą środka spożywczego jest jego nazwa zwyczajowa, a jeśli nazwa zwyczajowa nie istnieje lub nie jest stosowana, przedstawia się nazwę opisową tego środka spożywczego. W przypadkunazw przewidzianych w przepisach, tzw. „prawnych”, możliwość ich użycia, zasady i warunki stosowania są ściśle określone. Zależnie od kategorii środka spożywczego i jego rodzaju mamy wiele przepisów polskich i unijnych regulujących nazewnictwo. Jednym z krajowych aktów prawnych w tym zakresie jest Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych. W Unijnym Rozporządzeniu 1308/2013 ustanawiającym wspólną organizację rynków produktów rolnych znajdziemy opisy i definicje produktów z różnych sektorów m.in. mleka i jego przetworów, tłuszczy do smarowania czy oliwy z oliwek oraz wina. Dla wielu grup produktów kwestie nazewnictwa regulowane są dedykowanymi dla nich aktami prawnymi. Konkretne wymogi znajdziemy między innymi dla:

• miodu;
• jaj;
• dżemów i konfitur;
• wyrobów kakaowych i czekoladowych;
• naturalnych wód mineralnych i źródlanych;
• surowych wyrobów mięsnych;
• soków i nektarów;
• napojów alkoholowych;
• oliwy z oliwek i wielu innych.

Również nazwy środków spożywczych będące Chronionymi Nazwami Pochodzenia czy Chronionymi Oznaczeniami Geograficznymi są nazwami, w przypadku których użycie jest ściśle określone i wymaga spełnienia konkretnych warunków.

A co z produktem bez nazwy zdefiniowanej w prawie?

Jeśli produkt nie podlega nazwie regulowanej w przepisach skorzystać można z nazwy zwyczajowej. Stanowi ona nazwę, która jest akceptowana jako nazwa środka spożywczego przez konsumentów w państwie członkowskim, w którym żywność ta jest sprzedawana, bez potrzeby jej dalszego wyjaśniania. W przypadku braku czy nie możliwości użycia nazwy zwyczajowej należy skorzystać z nazwy opisowej środka spożywczego. Rozporządzenie 1169/2011 jako nazwę opisową określa nazwę zawierającą opis środka spożywczego, a w razie potrzeby również jego zastosowania, który jest wystarczająco jasny, aby umożliwić konsumentom poznanie rzeczywistego charakteru tego środka spożywczego i odróżnienie go od innych produktów, z którymi może zostać pomylony. Niejednokrotnie stanowi to dla producenta wyzwanie, gdyż poza znajomością charakterystyki produktu również należy uwzględnić wiele aspektów regulowanych przepisami prawa.

Na co zwrócić uwagę przy doborze nazwy?

Na nazwę ma wpływ jego charakterystyka, rodzaj użytych surowców i ich ilość w produkcie, jak również zastosowane procesy. Nazwa środka spożywczego zgodnie z Rozporządzeniem 1169/2011 zawiera dane szczegółowe dotyczące warunków fizycznych tego środka spożywczego lub szczególnego przetwarzania, jakiemu został on poddany (np. sproszkowany, ponownie zamrożony, liofilizowany, głęboko mrożony, zagęszczony, wędzony), bądź dane takie towarzyszą nazwie, we wszystkich przypadkach, w których pominięcie takiej informacji mogłoby wprowadzić nabywcę w błąd.

Ponadto należy mieć na uwadze, że zależnie od kategorii produktu i jego cech, może być konieczne podanie w oznakowaniu dodatkowych informacji ściśle powiązanych z nazwą i charakterystyką produktu, których użycie wynika z odpowiednich przepisów.

Należy pamiętać, aby podawać informacje w sposób rzetelny, jasny i łatwy do zrozumienia dla konsumenta. Co istotne, o czym już pisaliśmy, w sposób który nie wprowadza błąd, jak określa Rozporządzenie 1169/2011 w szczególności:

• co do właściwości środka spożywczego, a w szczególności co do jego charakteru, tożsamości, właściwości, składu, ilości, trwałości, kraju lub miejsca pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji;
• przez przypisywanie środkowi spożywczemu działania lub właściwości, których on nie posiada;
• przez sugerowanie, że środek spożywczy ma szczególne właściwości, gdy w rzeczywistości wszystkie podobne środki spożywcze mają takie właściwości, zwłaszcza przez szczególne podkreślanie obecności lub braku określonych składników lub składników odżywczych;
• przez sugerowanie (…), że chodzi o określony środek spożywczy lub składnik, mimo że w rzeczywistości komponent lub składnik naturalnie obecny lub zwykle stosowany w danym środku spożywczym został zastąpiony innym komponentem lub innym składnikiem.

Import/eksport, czyli kolejne wyzwanie

Jeszcze większym wyzwaniem jest zapewnienie prawidłowej nazwy dla produktu spoza rynku rodzimego. Jak przedstawić nazwę produktu sprowadzanego z zagranicy o charakterystyce czy składnikach nietypowych dla przeciętnego konsumenta. Co w sytuacji etykiety wielojęzycznej dedykowanej na kilka rynków, gdy nazwa rodzima produktu jest obca i niezrozumiała, a nawet myląca na rynku docelowym? Należy pamiętać, że zgodnie z Rozporządzeniem 1169/2011 zarówno nazwa przewidziana w przepisach, czy zwyczajowa, czy opisowa muszą być prawidłowe względem wymagań w państwie członkowskim, w którym żywność ta jest sprzedawana. Może się zatem zdarzyć, że nazwa środka spożywczego państwa członkowskiego produkcji nie może być stosowana w państwie członkowskim, w którym środek spożywczy wprowadzany jest na rynek, jeśli środek spożywczy w państwie członkowskim produkcji jest na tyle różny w zakresie swego składu lub sposobu wytwarzania od środka spożywczego znanego pod tą nazwą w państwie członkowskim, w którym środek spożywczy jest wprowadzany na rynek.

W teorii wszystko jasne, a co z praktyką?

Publikowane informacje z wyników kontroli oznakowania środków spożywczych wskazują, że zapewnienie prawidłowego nazewnictwa nadal jest problematyczne. Stwierdzono między innymi takie nieprawidłowości jak:

• podanie „markizy cytrynowe”, podczas gdy w składzie kremu cytrynowego nie wykazano cytryny, tylko aromat;
• podanie „ciastka kruche z cukrem maślane”, podczas gdy w składzie wyrobu nie wykazano masła;
• użycie określenia „domowe”, podczas gdy w składzie wyrobów wykazano liczne substancje dodatkowe;
• oznakowanie jaj z chowu klatkowego nazwą „Świeże Wiejskie Jaja”;
• niewskazanie pełnego handlowego oznaczenia gatunku ryby (np. „sieja” zamiast „sieja kanadyjska”);
• niewskazanie gatunku mięsa oraz rodzaju zastosowanej obróbki termicznej.

Nasze wieloletnie doświadczenie również potwierdza potrzebę wsparcia producentów i podmiotów odpowiedzialnych za oznakowanie, w prawidłowym nazewnictwie produktów. Najczęściej spotykane przez nas niezgodności to użycie nazwy zbyt ogólnej, nieoddającej charakteru produktu, która nie uwzględnia zastosowanych procesów czy istotnych składników.  Częste jest też wprowadzanie w błąd przez wskazanie cech niezgodnych z charakterystyką czy składem produktu oraz stosowanie nazw prawnych dla produktów nie spełniających wymaganych kryteriów.  Nieścisłości wynikają w dużej mierze z mnogości regulacji prawnych w tym zakresie. Aby prawidłowo nadać nazwę środkowi spożywczemu nie zależnie czy jest to nazwa prawna czy opisowa konieczna jest znajomość i śledzenie licznych przepisów a to wiąże się nakładem pracy i dodatkowym czasem. Dlatego jeśli chcesz mieć pewność, że produkt jest nazwany i oznakowany prawidłowo nie zwlekaj i skontaktuj się z nami.

Dr inż. Agata Pękosławska-Garstka, ekspertka SGS Polska z branży Health & Nutrition